سیمونکریچلی، فیلسوف معاصر بریتانیایی جهان پس از یازده سپتامبر را دنیایی ترسیم می کند که در آن زندگی بشر به طور عجیبی "امنیتی" شده است طوری که روابط انسان ها را در هرکجای کره خاکی تحت تاثیر قرار داده است. او می گوید: "پس از 11/ 9 جهان به سوی امنیتی کردن زندگی بشر با استفاده از مشروعیت زبان ترس پیش رفت"

در این جمله کوتاه می توان دقیقا شرایط حاکم بر ده سال گذشته را دید. شرایطی که روابط بر سه مفهوم کلیدی "امنیتی شدن"، "زبان ترس" و "مشروعیت" استوار بوده است. انسان در هر جامعه یی چه غرب، چه شرق یکباره خود را در وضعیت جنگی ناشناخته یافت. جنگی که این بار گویا خطوط جبهه آن نامشخص بود و دشمن می توانست همسایه کناری باشد، یا در یک کوچه پایین تر.

با صدور مجوز شورای امنیت، عملا روند "امنیتی شدن" جهان آغاز شد و "زبان ترس" مشروعیت دهنده بسیاری از مداخلات دولت ها در حیطه و حقوق شهروندان در کشورهای مختلف جهان گردید. معادلات یکباره تغییر کردند و کشورها نه برای حیثیت برباد رفته (یازده سپتمبر) غرب، بلکه برای کسب حیثیت پا به میدان گذاشتند. جورج بوش پسر با خط کشی بین "خودی" و "ناخودی" عملا وضعیتی را پدید آورد که کشورهای بی غرض جهان نیز افغانستان را سرزمینی برای کسب و تقویت مشروعیت خود بپندارند. همان بود که مفهوم دولت نیز بار دیگر تغییر کرد و تقریبا به تعریف کلاسیک خود نزدیک شد. دولت دیگر آن میکانیزم بروکراتیک نبود که مشروعیت خود را از طریق انتخابات کسب می نمود، بلکه دولت اقتداری بود شاهانه که مشروعیت خود را با جنگ علیه "دشمن" کسب می کرد.

اما با این همه جنگ افغانستان و بعد عراق چگونه بخشی از روند "امنیتی شدن توسط مشروعیت زبان ترس" شدند. آنچه می توان گفت این است که جنگ های افغانستان و عراق توانستند تا حدی خط مقابله و میدان جنگ را مشخص کنند. و شاید بتوان از کنج فلسفی گفت که جنگ افغانستان و عراق "عینی سازی استراتژی ترس" بود؛ تا به این ترتیب از التهاب ترسی گنگ در جامعه غربی کاسته شود.

استراتژی ترس در افغانستان اما ورم کرد و شایع شد. در آغاز هرچند که جنگ قدرت بین گروه های خرد و ریز داخلی به پایان رسیده بود و ائتلاف شمال سرخوشانه بازگشت به کابل را پایکوبی می کرد، اما اولین جرقه های ترس در تقسیم قدرت بین خودی ها (ائتلاف شمال) و غفلت از ناخودی ها (طالبان، حقانی و حکمتیار) آغاز شد. بقای دولت جدید نه بر اساس برنامه یی امیدوارانه و پویا، بلکه بر اساس نبود ترس سازمان یافته یعنی رژیم طالبان استوار بود. حذف یکباره اقتدار سرکوبگر و قدرتمند طالبان می توانست فضا را آن قدر مناسب بسازد که جامعه بتواند دولت بی برنامه دیگری را بپذیرد. اما زیر خاکستر آن سرخوشی ها هنوز آتشی پا برجا بود که اکنون زبانه می کشد.

آنا توماس، خبرنگار دویچه وله، صدای آلمان به نقل از دیوید دیواداس، خبرنگار هندی می نویسد که جنگ واقعی در افغانستان آنی نیست که با راکت، هاوان و هلیکوپتر در کوه های خشن انجام می شود؛ بلکه جنگ تلاقی تصورات ترسناک در قلب و ذهن مردم است. اما کدام تصورات ترسناک؟

تصورات ترسناک در افغانستان چیز نوی نیست؛ بر خلاف غرب. تصوراتی که آب سردی بر روی وضعیت لنگ لنگان اکنون جامعه افغانی می ریزد؛ چرا که افغانستان در صد سال گذشته فرصت زیادی برای ایستادن نداشته است. وضعیت پس از طالبان به عنوان یکی از فرصت های طلایی تاریخ این سرزمین دیده می شود. با این همه، هر آنگاهی که خبر "بازگشت طالبان" و "انفجار انتحاری" همزمان در کوچه های کابل صدا می کنند، مردم ابتدا به ده سال پیش نگاهی می افگنند؛ بعد بدبینانه تر به دهه نود و جنگ های داخلی؛ و بعد به حکومت کمونیست ها و میدان جنگ سرد؛ و بعد کودتاها و حتا نظام پادشاهی. یعنی یک افغان نمی تواند به سادگی ریشه ترسش را از زیر خاک بیرون بکشد. ترس یک شهروند افغانستان در تاریخی گنگ، پیچیده و زجربار تنیده شده است.

حالا، این روزها رفت و آمد خط هواپیمایی قطر بسیار شده است. طالبان از پاکستان می روند، امریکایی ها از واشنگتن می آیند. پاکستانی ها از اسلام آباد می روند، آلمانی ها از برلین می روند. در این رفت و آمدها اما ظاهرا هیچ کس به "ترس" پنهان و آشکار مردم افغانستان فکر نمی کند. ترسی که عملا برای کارگزاران سیاسی جهان ناشناخته است.

دیواداس اخیرا در کنفرانسی در برلین گفت: "این روزها هر کس استراتژی خود را بر اساس ترس پایه می گذارد. هند می ترسد که پاکستان میدان را ببرد. حامد کرزی می ترسد که قدرت را از دست بدهد. هر گروه شورشی، به شمول شاخه های متعدد طالبان می ترسند که دیگری قدرت برباید. ارتش پاکستان می هراسد که مبادا نتواند به اندازه کافی از فرصت به دست آمده برای نفوذ دوباره، مانند پیش از 11 سپتامبر سود جوید. رییس جمهور و نخست وزیر پاکستان می ترسند که مبادا آنها قدرت را به خاطر فعالیت بیشتر ارتش این کشور از دست بدهند. و من می ترسم که این ترس ها باعث خشونت بیشتر، و تروریسم نگردد".

ترس هنگامی در ذهن جامعه پراگنده افغانستان بیشتر رنگ می گیرد که این روزها قدرت های غربی یکی از دیگری در خروج نیروهایشان از افغانستان سبقت می گیرند. نیکولا سرکوزی، رییس جمهور فرانسه پیش قدم این برنامه شد و بعد لئون پانیتا وزیر دفاع امریکا اعلام کرد که نقش جنگی نیروهایش در افغانستان سال دیگر به پایان می رسد.

دو انتخابات ریاست جمهوری در فرانسه و امریکا، خروج زودهنگام و پایان ماموریت نظامی نیروهای ناتو، و معامله و چانه زنی ها در قطر همه و همه لحظه به لحظه بر ترس تاریخی یک ملت می افزاید. هیچ کس نمی داند پس از سال 2014 چه اتفاقی خواهد افتاد؟ اکنون که حدود نیم میلیون نیروی مسلح (140 هزار خارجی و حدود 350 هزار داخلی) در افغانستان حضور دارند، اوضاع امنیتی شکننده است؛ پس از خروج نیروهای خارجی چه خواهد شد؟ آیا ارتشی که طالبان می توانند با پرداخت 10 دالر رشوت به آن نفوذ کنند، از هم نمی گسلد؟ سال 2014 حامد کرزی پس از 13 سال باید از قدرت کناره گیری کند، آیا در آن جو گرگ و میش می توان انتخابات ریاست جمهوری سالمی برگزار کرد؟ چه کسی پس از او به قدرت خواهد رسید؛ آیا آن فرد توانایی استقرار نیم بند افغانستان را خواهد داشت؟ و بیشمار سوال های دیگر که می توان در چشم تک تک شهروندان افغانستان دید.

در غرب اما، برای برنده شدن در انتخابات ریاست جمهوری دیگر "استراتژی ترس" کارآیی ندارد؛ بلکه اکنون باید از امید، روشنایی، پویایی اقتصادی و کاهش مالیات سخن راند.

عاصف حسینی – 6 فبروری 2012

مدرسه سیاستگذاری ویلی برانت - آلمان

پیوند این مقاله در وبسایتبی. بی. سی و ایران تریبیون